Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej od wielu lat stanowi swoisty oręż w sporach frankowiczów z bankami. Kolejnych argumentów w tej batalii dostarczył Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Giovanni Pitruzella w opinii wydanej 14 maja 2019 roku w sprawie C-260/18. I choć na ostateczny wyrok Trybunału musimy poczekać jeszcze około dwóch miesięcy to stanowisko Rzecznika stanowi bardzo apetyczną przystawkę przed daniem głównym.
W gwoli przypomnienia wskazać należy, że komentowana opinia stanowi pokłosie pytania prejudycjalnego wystosowanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie wiosną ubiegłego roku. Sąd krajowy poddał pod ocenę Trybunału Sprawiedliwości sposób wykładni dyrektywy 93/13/EW, możliwość ostania się umowy po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru części jej postanowień, możliwość uzupełnienia stosunku prawnego przez sądy, czy też moment na który należy dokonać oceny postanowień umownych.
Data zawarcia umowy jako wiążąca dla jej oceny prawnej
Rzecznik potwierdził to co wydawało się oczywiste, a więc że zgodnie z dyrektywą 93/13, ocena nieuczciwości charakteru warunku powinna być każdorazowo dokonana na dzień zawarcia umowy. Jednocześnie jednak wskazał, że sąd krajowy winien również wziąć pod uwagę interesy konsumentów istniejące w chwili wydawania wyroku – co wydaje się szczególnie istotne w kontekście wzajemnych rozliczeń kredytu.
Obowiązywanie umowy po stwierdzeniu nieuczciwości jej postanowień
Co prawda Rzecznik nie przesądził jednoznacznie czy możliwym jest dalsze obowiązywanie umowy po stwierdzeniu nieuczciwości części jej postanowień pozostawiając dokonanie oceny w tym zakresie sądowi krajowemu, jednak wskazał, iż na gruncie kredytu indeksowanego po jego „odfrankowieniu” stałby się on w istocie kredytem złotówkowym podlegającym niższej stopie procentowej. Takie ułożenie stosunku prawnego nie odpowiadałoby zaś pierwotnej woli stron. Powyższy wywód można więc interpretować jako swoiste puszczenie oka w kierunku kredytobiorców domagających się unieważnienia umowy.
Brak możliwości uzupełnienia treści umowy
Z opinii płyną również kolejne wnioski godzące w forsowaną przez niektóre Sądy koncepcję rozliczenia klauzul indeksacyjnych kursem średnim NBP (od której w ostatnich orzeczeniach odchodzi również Sąd Najwyższy). Zdaniem Rzecznika z treści dyrektywy 93/13 nie sposób wywnioskować aby w sytuacji stwierdzenia nieuczciwości danej klauzuli umownej sąd krajowy władny był dokonać uzupełnienia stosunku prawnego przez zmianę kwestionowanego postanowienia. Wyjątek od tej zasady stanowi jedynie sytuacja, w której konsument zostałby narażony na szczególnie niekorzystne konsekwencje, ale…
Sąd obowiązany jest uwzględnić wolę konsumenta
I prawdopodobnie to właśnie najważniejsza konkluzja płynąca ze stanowiska Rzecznika, którego zdaniem sąd nie może uznać, iż upadek umowy jest niekorzystny z perspektywy konsumenta wbrew jednoznacznie wyrażonej przez niego woli w trakcie procesu. Przy ewentualnym uzupełnieniu stosunku prawnego należy więc w pierwszej kolejności uwzględnić wolę konsumenta, a następnie jego interesy. W szczególności nie sposób więc zastępować postanowienia nieuczciwego „na siłę”, by tylko utrzymać w mocy umowę wbrew interesom kredytobiorcy.
Rzecznik Generalny TSUE w swych rozważaniach nieprzypadkowo odniósł się także do genezy wprowadzenia dyrektywy 93/13, wskazując że jej głównym celem jest przywrócenie równowagi kontraktowej pomiędzy słabszą stroną – konsumentem a profesjonalnym przedsiębiorcą. Po stwierdzeniu przez sąd abuzywności zapisów znajdujących się w treści umowy powinny one zostać z niej usunięte, tak by nie wywoływały dłużej skutków względem strony (wyjątkiem może być tutaj jedynie sytuacja, w której sam konsument sprzeciwia się ich usunięciu). Jednocześnie nie sposób przypisywać sądowi uprawnienia do ingerencji w treść umowy poprzez dokonywanie w niej zmian – takie praktyki sprzeciwiałyby się realizacji celu dyrektywy.
Tym samym Rzecznik dorzucił kolejny kamyczek do bankowego ogródka… A do wyroku Trybunału coraz bliżej.
adw. Marcel Marszałek
