W niniejszym wpisie postaram się odpowiedzieć Państwu na pytanie – Kiedy tymczasowe aresztowanie jest niesłuszne?
Kilka słów o tymczasowym aresztowaniu
Tymczasowe aresztowanie bez wątpienia jest najbardziej dotkliwym środkiem zapobiegawczym przewidzianym w polskiej procedurze karnej. Polega on na osadzeniu podejrzanego (w postępowaniu przygotowawczym), bądź oskarżonego (w postępowaniu sądowym) w areszcie śledczym w izolacji od świata zewnętrznego. Celem stosowania środka zapobiegawczego jest zapewnienie prawidłowego toku postępowania.
Niestety można zaobserwować pewnego rodzaju „lekkość” w stosowaniu przedmiotowego środka zapobiegawczego przez sądy. Prokuratorzy zaś, często zbyt pochopnie kierują wnioski o jego zastosowanie.
Kiedy tymczasowe aresztowanie jest niesłuszne?
Niekiedy zdarza się, że tymczasowe aresztowanie było stosowanie niesłusznie. Ową „niesłuszność” należy badać przede wszystkim w oparciu o ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie. Powyższe stanowisko potwierdza ugruntowana linia orzecznicza sądów powszechnych, jak również Sądu Najwyższego.
Wraz z powszechnie uznawanym i utrwalonym poglądem prawomocne uniewinnienie, w zasadzie stanie się zawsze podstawą ustalenia, że wcześniej stosowane tymczasowe aresztowanie było niesłuszne i to bez względu na to, czy jego podstawą będzie pewne stwierdzenie, że przestępstwa w ogóle nie popełniono, albo że popełnił je kto inny, czy też stało się tak dlatego, że nie zdołano zebrać wystarczających dowodów winy, nawet wówczas, gdy zastosowanie miała reguła określona w art. 5 § 2 k.p.k. Jeżeli sąd nie wykaże, w sposób nie budzący wątpliwości, że oskarżonemu można przypisać sprawstwo i zawinienie, to właśnie zasada słuszności przemawiać będzie za przyjęciem, iż odpowiedzialność za szkodę i krzywdę wynikłą ze stosowania w takiej sytuacji tymczasowego aresztowania, na zasadzie ryzyka, ponosi Skarb Państwa.
Oczywiście nie można zapominać, że umorzenie postępowania wobec podejrzanego bądź oskarżonego, również stanowić może podstawę do stwierdzenia niesłuszności tymczasowego aresztowania.
Warto w tym miejscu powołać się na orzecznictwo ETPC w Strasburgu, który wskazuję, że sądy nie powinny oddalać wniosków związanych z roszczeniami z tytułu niesłusznego aresztowania, nawet gdy stosowanie tego środka zapobiegawczego było oparte na dowodach, które przemawiały na niekorzyść oskarżonego.
W kolejnych artykułach przedstawię Państwu szczegółowo, jakich świadczeń można żądać od Skarbu Państwa w związku z niesłusznym aresztowaniem, zatrzymaniem czy skazaniem. Następnie omówię procedurę związaną z dochodzeniem powyższych roszczeń.
Adw. Marcel Marszałek
